Het aantal liberale democratieën in de wereld loopt fors terug – en dat is slecht nieuws. Ralf Bodelier sprak hierover op 16 maart 2024 in het L1-radioprogramma De Stemming.* Wat zeggen de data over democratie? En wat zien we op de langere termijn?
Het aantal liberale democratieën neem af: van 45 (in 2008) naar 31 (in 2024). En dat is ronduit slecht nieuws. Want mensen in een liberale democratie zijn niet alleen vrijer maar doorgaans ook gezonder, veiliger, welvarender en gelukkiger.
Je kunt de regeringsvormen in 179 landen wereldwijd opdelen in vier varianten. In liberale democratieën, (zoals in West-Europa, maar ook Taiwan, Uruguay of Botswana) waar de meerderheid regeert binnen een rechtstaat met respect voor minderheden; in illiberale democratieën, waar weliswaar verkiezingen plaatsvinden, maar waarin de zittende regering de media controleert en oppositie hindert (zoals in Hongarije, Turkije en India); in gekozen autocratieën, waar pro forma nog wel verkiezingen plaatsvinden, maar waar de zittende macht deze vrijwel altijd weet te winnen door middel van intimidatie en geweld tegen tegenstanders (zoals in Rusland en Pakistan); en gesloten autocratieën, waar überhaupt geen verkiezingen zijn en de overheid totale macht heeft over de bevolking (zoals China en Noord-Korea).
Kijk je nu naar het totaal aantal democratieën -liberaal en illiberaal- dan kun je constateren dat hun aantal licht is afgenomen, maar feitelijk al twintig jaar schommelt. In 2005 waren 92 landen een democratie, vandaag zijn het er 90. Honderd jaar geleden, in 1925, waren er wereldwijd nog maar 24 democratieën, waarvan je een handvol het predicaat ‘liberaal’ zou kunnen geven.
Trump als dramatisch voorbeeld
Het probleem waar we vandaag mee worstelen, zit met name bínnen de democratieën zelf. In het afglijden van landen met een liberale democratie naar een illiberale, met de VS onder Trump als meest recente en meest dramatische voorbeeld. Trump ondermijnt onafhankelijke instituties waaronder de rechterlijke macht, hij zet zware druk op de persvrijheid en accepteert verkiezingsnederlagen niet. In Nederland is het illiberalisme sterk gegroeid door de opkomst van Geert Wilders, de politicus met onverhulde sympathieën voor Poetin en Trump.
De liberale democratie is op zijn retour en dat is slecht nieuws. Toch is er nog enige relativering op zijn plaats: liberale democratieën zijn historisch jong en kennen vaker sterke terugvallen, zoals in de jaren ’30, met de opkomst van het fascisme en nationaalsocialisme. Vervolgens trok democratie weer sterk aan.
Bovendien wenst een grote meerderheid van de wereldbevolking -naar schatting zo’n 85 procent- in een democratie te leven. Dat wenst ze niet omdat ze de idealen van de rechtstatelijke democratie zo’n warm hart toedraagt -wanneer ze deze überhaupt al doorgronden-, maar vanwege de evidente voordelen op het gebied van vrijheid, veiligheid, welzijn en geluk.
Tegenmacht groeit ook
De macht van het illiberalisme groeit, de tegenmacht van het liberalisme doet dat ook. We zijn nog niet verslagen. Overal ter wereld, van Israel en Turkije tot Europa gaan mensen de straat op om zich tegen de onvrijheid te keren. Aldus ‘analyst burgerzaken’ Ralf Bodelier op het radioprogramma de Stemming van de Limburgse omroep L1. Want vanzelf zal het niet gaan. Daar waar het mogelijk is, zowel in liberale als illiberale democratieën zullen we meer en vaker overeind moeten komen om dat in verdediging te nemen wat onze vrijheid en geluk überhaupt mogelijk maakt. Lees ook: Gehoorzaam niet bij voorbaat – en 19 andere lessen voor democraten.
* In het radioprogramma gebruikt Ralf Bodelier andere cijfers over de afname van liberale democratieën dan in deze tekst. Een week na het gesprek, verschenen nieuwe data. Deze worden in dit artikel gebruikt.
